طرحواره ایثار چیست

طرحواره ایثار Self-Sacrifice Schema یعنی گرایش افراطی به برآورده کردن نیازهای دیگران و فدا کردن نیازهای خود، حتی زمانی که این کار باعث آسیب هیجانی، جسمی یا روانی به فرد میشود.
- فردی با این طرحواره اغلب: احساس گناه یا اضطراب میکند
- اگر به نیاز خود اولویت بدهد. نگران است که دیگران ناراحت یا دلخور شوند.
- در روابطش بیشتر دهنده است تا گیرنده.
طرحواره ایثار چیست؟
طرحواره ایثار به معنای گرایش افراطی برای کمک به دیگران و فدا کردن نیازهای شخصی است، به گونهای که فرد احساس میکند اگر به خودش اهمیت دهد، خودخواه یا بیرحم خواهد بود. این الگو معمولاً باعث میشود فرد: نتواند به راحتی «نه» بگوید. احساس گناه کند اگر به نیاز خود توجه کند. بیش از حد درگیر مشکلات دیگران شود.
تفاوت ایثار سالم و ایثار ناسازگار
باید توجه داشت که ایثار سالم یک رفتار مثبت و ارزشمند است، اما ایثار ناسازگار باعث فرسودگی و بیتوجهی به خود میشود.
ویژگی | ایثار سالم | ایثار ناسازگار |
---|---|---|
انگیزه | کمک از روی علاقه و انتخاب | کمک از روی ترس، گناه یا اجبار |
توجه به خود | در کنار کمک به دیگران، به خود نیز اهمیت میدهد | نیازهای خود را نادیده میگیرد |
نتیجه | رضایت دوطرفه | خستگی، خشم پنهان و نارضایتی |
📌 هانیه عالم مستر NLP و هیپنوتراپی از استرالیا
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره های توسعه فردی پیام بدید!
ریشههای شکلگیری طرحواره ایثار
طرحواره ایثار معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شکل میگیرد و دلایل رایج آن عبارتاند از:
-
خانوادههای نیازمند مراقبت کودک
مثال: یکی از والدین بیمار یا افسرده بوده و کودک مجبور بوده مسئولیت مراقبت را بر عهده بگیرد. -
والدین سختگیر یا انتقادگر
کودک یاد میگیرد که برای جلب محبت باید نیازهای خود را سرکوب کند. -
الگوهای فرهنگی یا مذهبی افراطی
که فداکاری بیحد را ارزش مطلق میدانند. -
شرطی شدن به تأیید دیگران
محبت و توجه فقط زمانی داده میشده که کودک دیگران را راضی کند.

نشانههای فرد دارای طرحواره ایثار
۱. نشانههای هیجانی
-
احساس گناه هنگام اولویت دادن به خود
-
اضطراب یا نگرانی شدید از ناراحت کردن دیگران
۲. نشانههای رفتاری
-
گفتن «بله» حتی زمانی که توان یا وقت کافی ندارد
-
جذب روابط یکطرفه و افراد نیازمند به مراقبت
۳. نشانههای شناختی (افکاری که تکرار میشوند)
-
«اگر به خودم اهمیت بدهم، خودخواه هستم.»
-
«مشکل دیگران از مشکل من مهمتر است.»
شاید براتون مفید باشه : بهترین دوره های توسعه فردی رایگان
پیامدهای منفی طرحواره ایثار
-
فرسودگی عاطفی و جسمی
-
نارضایتی و خشم پنهان نسبت به اطرافیان
-
افزایش احتمال سوءاستفاده دیگران از فرد
-
کاهش عزت نفس و حس بیارزشی

راهکارهای درمان طرحواره ایثار
در طرحوارهدرمانی، هدف این است که فرد تعادل بین توجه به خود و کمک به دیگران را بازیابد.
۱. آگاهی و شناسایی طرحواره
اولین گام، شناخت باورها و رفتارهای ناشی از این طرحواره است. نوشتن موقعیتهایی که باعث ایثار افراطی شده، کمککننده است.
۲. یادگیری مرزبندی سالم
تمرین گفتن «نه» بدون احساس گناه و مشخص کردن حد و حدود روابط.
۳. تمرین خودهمدلی
یادگیری این که نیازهای شخصی نیز ارزشمند و مهم هستند.
۴. تجربه هیجانی اصلاحشده
با کمک درمانگر، تجربههای جدیدی خلق میشود که باورهای قدیمی را تغییر دهد.
۵. بازنگری افکار تحریفشده
جایگزین کردن جملات جدید مانند:
«کمک به دیگران ارزشمند است، اما به شرطی که به خودم هم آسیب نزنم.»

تفاوت طرحواره ایثار و اطاعت
تفاوت طرحواره ایثار و طرحواره اطاعت در این است که هر دو به ظاهر رفتارهای مشابهی دارند (مثل اولویت دادن به خواستههای دیگران)، اما انگیزه درونی و احساس پشت رفتار آنها کاملاً متفاوت است.
در طرحوارهدرمانی یانگ، این دو به شکل زیر تعریف و تفکیک میشوند:
ویژگی | ایثار | اطاعت |
---|---|---|
انگیزه | همدلی، دلسوزی، ترس از آسیب به دیگران | ترس از خشم، طرد یا تنبیه |
احساس حین انجام کار | گاهی رضایت از کمک، همراه با گناه یا خستگی | احساس اجبار، نارضایتی و درماندگی |
کنترل رفتار | انتخاب به ظاهر داوطلبانه ولی تحت نفوذ طرحواره | فشار و اجبار بیرونی یا درونی |
منشأ رایج | نقش مراقب در کودکی، فرهنگ فداکاری | والد یا محیط سلطهگر، روابط قدرتمحور |
خطر اصلی | فرسودگی و روابط یکطرفه | از دست دادن هویت و استقلال |
آشنایی با هدف گذاری اسمارت
۱. طرحواره ایثار (Self-Sacrifice Schema)
تعریف
تمایل افراطی به کمک و برآورده کردن نیازهای دیگران از روی دلسوزی و همدلی، حتی به قیمت نادیده گرفتن نیازهای خود.
انگیزه اصلی
-
احساس مسئولیت برای خوشحالی یا آرامش دیگران
-
ترس از اینکه اگر به خود اهمیت دهد، دیگران آسیب ببینند یا ناراحت شوند
-
انگیزه عاطفی و محبتآمیز (نه لزوماً ترس مستقیم از تنبیه)
احساس غالب
-
احساس گناه یا اضطراب اگر به خود اولویت دهد
-
در مواردی، احساس رضایت موقت از کمک کردن
پیامد
-
فرسودگی، خشم پنهان، جذب روابط یکطرفه
۲. طرحواره اطاعت (Subjugation Schema)
تعریف
تمایل به سرکوب نیازها، احساسات و خواستههای خود و پیروی از دستورات یا خواستههای دیگران برای جلوگیری از خشم، طرد یا تنبیه.
انگیزه اصلی
-
ترس از تنبیه، خشم، یا قطع رابطه
-
اجبار برای تبعیت به دلیل سلطهگری دیگران یا باور به بیارزشی خود
احساس غالب
-
احساس فشار، خشم پنهان یا درماندگی
-
حس از دست دادن کنترل بر زندگی
پیامد
-
حس قربانی بودن، از دست دادن هویت شخصی، و روابط سلطهگر-مطیع
خیر. ایثار زمانی ناسازگار میشود که نیازهای خود را به طور کامل فدای دیگران کنید.
بله، با روشهایی مثل طرحوارهدرمانی، شناختدرمانی (CBT) و تمرین مرزبندی، امکان تغییر وجود دارد.
به دلیل عوامل فرهنگی و اجتماعی، بله، ولی در مردان نیز وجود دارد.