طرحواره نقص و شرم چیست

درمان تله نقص و شرم (Defectiveness/Shame Schema) در طرحواره‌درمانی بر این اصل استوار است که فرد یاد بگیرد:
«من به طور ذاتی ارزشمند هستم، حتی با همه نقص‌ها و اشتباهاتم.»
این فرایند نیاز به آگاهی، تجربه هیجانی اصلاحی، و تمرین‌های رفتاری جدید دارد.

۱. آگاهی و شناسایی طرحواره

• تشخیص موقعیت‌هایی که احساس شرم یا بی‌ارزشی را فعال می‌کنند.

• ثبت افکار خودکار مثل: «من کافی نیستم»، «اگر بفهمند من کی هستم، ترکم می‌کنند».

• درک اینکه این افکار یادگار تجربه‌های کودکی هستند، نه حقیقت مطلق.

2. بازنگری تجربه‌های کودکی

• با کمک درمانگر، خاطرات اصلی که این احساس را ایجاد کرده‌اند مرور می‌شود.

• هدف: دیدن این تجربه‌ها از منظر بزرگسالی و درک اینکه مسئولیت آن‌ها با کودک نبوده.

• تمرین: نامه به «کودک درون» برای ابراز حمایت و همدلی.

۳. کار هیجانی اصلاحی (تجربه‌گرایی)

• در جلسات درمان، درمانگر با بازوالدگری محدود (Limited Reparenting) به فرد نشان می‌دهد که می‌توان پذیرفته و دوست‌داشتنی بود، حتی با ضعف‌ها.

• نقش‌آفرینی (Role-play) برای تمرین پاسخ‌های جدید به انتقاد یا شرمسارسازی.

۴. تغییر گفت‌وگوی درونی (بازسازی شناختی)

• شناسایی افکار خودانتقادگر و جایگزینی آن‌ها با جملات حمایتی و واقع‌بینانه.

• مثال: به جای «من بی‌عرضه‌ام» → «من کامل نیستم، اما توانمند و ارزشمندم».

• استفاده از کارت یادآوری یا اپلیکیشن‌های خودگفتاری مثبت.

۵. مواجهه تدریجی با صمیمیت

• تمرین افشای تدریجی بخش‌هایی از خود در روابط امن و حمایتی.

• یادگیری اینکه نشان دادن «خود واقعی» لزوماً به طرد منجر نمی‌شود.

۶. تمرین خودپذیری و خودهمدلی

• تکنیک‌های مدیتیشن و Mindfulness برای پذیرش افکار و احساسات بدون قضاوت.

• نوشتن لیست ویژگی‌های مثبت و موفقیت‌ها، حتی اگر کوچک باشند.

• مراقبت از خود (Self-care) به عنوان رفتاری که ارزشمندی را تقویت می‌کند.

۷. تقویت روابط سالم

• انتخاب افرادی که حمایتگر و پذیرنده‌اند، نه انتقادگر و تحقیرکننده.

• یادگیری مرزگذاری با کسانی که حس شرم را فعال می‌کنند.