طرحواره رهاشدگی چیست
طرحواره رهاشدگی (Abandonment Schema) یکی از طرحواره‌های اصلی در «درمان طرحواره‌ای» است که به ترس عمیق و مداوم از تنها ماندن یا از دست دادن افراد مهم زندگی اشاره دارد.
فردی که طرحواره رهاشدگی را دارد، به شکل ناخودآگاه باور دارد که کسانی که دوستشان دارد یا به آن‌ها وابسته است، دیر یا زود او را ترک خواهند کرد؛ چه به خاطر مرگ، جدایی، بی‌علاقگی یا حتی تغییر شرایط زندگی.
علائم طرحواره رهاشدگی
افرادی که دچار طرحواره رهاشدگی هستند، معمولاً علائم زیر را تجربه می‌کنند:
اضطراب شدید در روابط عاطفی و ترس از جدا شدن
وابستگی بیش از حد به شریک زندگی یا دوستان
شک و حسادت بی‌دلیل نسبت به دیگران
نوسانات شدید خلق و خوی هنگام احساس تهدید به ترک شدن
رفتارهای کنترل‌گرانه و محدودکننده در روابط
تحمل رفتارهای آسیب‌زا برای جلوگیری از ترک شدن
احساس ناامنی و بی‌ثباتی در روابط
📌 هانیه عالم مستر NLP و هیپنوتراپی از استرالیا
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره های توسعه فردی پیام بدید!
ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره رها شدگی
این طرحواره معمولاً در کودکی شکل می‌گیرد، به‌خصوص اگر:
والدین از هم جدا شده باشند یا یکی از آن‌ها خانه را ترک کرده باشد.
کودک تجربه مرگ یا بیماری جدی یکی از والدین را داشته باشد.
مراقبت‌کنندگان اصلی بی‌ثبات یا غیرقابل پیش‌بینی بوده باشند (مثلاً مدام جابجا شوند یا روابط کوتاه‌مدت داشته باشند).
توجه و محبت به کودک در دوره‌هایی وجود داشته و در دوره‌هایی ناگهان قطع شده باشد.
بهترین دوره های توسعه فردی رایگان
علت طرحواره رهاشدگی
تجربه فقدان یا جدایی:
مرگ یکی از والدین یا نزدیکان مهم در دوران کودکی
طلاق یا جدایی والدین
مهاجرت یا جدا شدن فیزیکی مراقبان اصلی
بی‌ثباتی در مراقبت و محبت:
حضور ناپایدار والدین یا مراقبان (مثلاً والدینی که مدام بین خانه‌ها یا روابط مختلف جابجا می‌شوند)
محبت نامنظم و متناقض (گاهی پرمحبت و گاهی سرد و بی‌توجه)
بی‌توجهی یا غفلت احساسی نسبت به نیازهای کودک
تجربه سوءاستفاده یا رهاشدگی عاطفی:
کودک احساس کند که مورد حمایت و امنیت عاطفی قرار نگرفته است
مراقب اصلی در دسترس نبوده یا توجه لازم را نداشته است
روابط غیرقابل پیش‌بینی والدین:
والدینی که رفتارهای متناقض دارند، مثلاً گاهی دوست‌داشتنی و گاهی طردکننده
والدینی با مشکلات روانی یا اعتیاد که نتوانسته‌اند ثبات عاطفی ایجاد کنند
انتقال ناهشیار طرحواره از نسل‌های قبل:
اگر والدین خود طرحواره رهاشدگی داشته باشند، ممکن است این الگوها به کودکان منتقل شود و باعث شکل‌گیری همین طرحواره شود
طرحواره رهاشدگی در رابطه
طرحواره رهاشدگی در رابطه به ترس عمیق و مداوم از ترک شدن یا تنها ماندن در روابط عاطفی اشاره دارد. این طرحواره باعث می‌شود فرد در روابط عاشقانه یا دوستانه‌اش نگرانی و اضطراب زیادی داشته باشد که شریک زندگی یا دوستان مهمش او را ترک کنند.
ویژگی‌ها و تأثیرات طرحواره رهاشدگی در روابط
وابستگی شدید و چسبندگی: فرد ممکن است بیش از حد به شریک عاطفی بچسبد، دائماً نیاز به تأیید و اطمینان داشته باشد و از جدا شدن یا دوری هراس داشته باشد.
حسادت و شک مکرر: شک نسبت به وفاداری یا علاقه شریک به او، حتی بدون دلیل منطقی.
ترس از صمیمیت واقعی: گاهی فرد به دلیل ترس از رها شدن، از نزدیک شدن کامل به دیگران خودداری می‌کند یا به سرعت فاصله می‌گیرد.
رفتارهای کنترل‌گرانه: تلاش برای کنترل رفتار و روابط شریک، به منظور جلوگیری از ترک شدن.
احساس ناامنی و اضطراب دائمی: حتی وقتی رابطه پایدار به نظر می‌رسد، فرد در درون احساس بی‌ثباتی دارد.
تحمل رفتارهای آسیب‌زا: برای جلوگیری از ترک شدن، ممکن است فرد رفتارهای توهین‌آمیز یا غیرعادی شریک را تحمل کند.
اختلال در تصمیم‌گیری‌های رابطه: به دلیل ترس از ترک شدن، فرد ممکن است نتواند تصمیمات منطقی برای بهبود رابطه بگیرد.
چرایی بروز طرحواره رهاشدگی در روابط
این طرحواره معمولاً ریشه در تجربه‌های کودکی دارد، مثل:
جدایی یا از دست دادن والدین یا مراقبان اصلی
بی‌ثباتی و ناپایداری عاطفی در خانواده
تجربه رهاشدگی عاطفی یا فیزیکی
الگوگیری از روابط والدین یا نزدیکان
آشنایی با هدف گذاری اسمارت
چطور می‌توان با این طرحواره در رابطه مقابله کرد؟
شناخت طرحواره: اولین قدم شناخت و پذیرش این ترس و باور است.
تقویت عزت نفس: کار روی اعتماد به نفس و ارزشمندی خود بدون وابستگی کامل به دیگران.
ارتباط باز و صادقانه با شریک: بیان احساسات و نگرانی‌ها به صورت شفاف و بدون سرزنش.
تمرین استقلال عاطفی: ایجاد فعالیت‌ها و روابط اجتماعی جدا از شریک عاطفی.
درمان تخصصی: مشاوره روان‌شناسی و درمان طرحواره‌ای می‌تواند کمک بزرگی باشد.
تعیین مرزهای سالم: یادگیری «نه گفتن» و حفظ مرزهای شخصی در رابطه.
طرحواره رهاشدگی در کودکان
طرحواره رهاشدگی در کودکان به معنی شکل‌گیری باور و ترس عمیق از تنها ماندن، ترک شدن یا از دست دادن افراد مهم در زندگی کودک است. این طرحواره معمولاً در سنین کودکی و به‌خصوص در محیط‌های ناپایدار عاطفی شکل می‌گیرد و می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی روی رشد روانی و رفتاری کودک داشته باشد.
ویژگی‌ها و علائم طرحواره رهاشدگی در کودکان
اضطراب جدایی شدید: کودک هنگام جدا شدن از والدین یا مراقبان اصلی دچار ترس و اضطراب شدید می‌شود. ممکن است گریه کند، چسبندگی بیش از حد نشان دهد یا نپذیرد از والدین دور شود.
نیاز مفرط به توجه و تأیید: کودک دائم به دنبال جلب توجه و اطمینان از طرف والدین یا اطرافیان است و از کمبود محبت می‌ترسد.
ترس از تنها ماندن: حتی برای مدت کوتاه تنها ماندن باعث ایجاد استرس و نگرانی شدید می‌شود.
رفتارهای وابسته و چسبنده: کودک ممکن است بیش از حد به والدین بچسبد، آن‌ها را دنبال کند و یا با هر نشانه‌ای از احتمال ترک شدن، واکنش شدید نشان دهد.
کاهش اعتماد به دیگران: کودک ممکن است نسبت به محبت و توجه دیگران بدبین شود و همواره در انتظار ترک شدن باشد.
مشکل در خواب: شب‌ها ممکن است به سختی بخوابد یا مکرراً بیدار شود به دلیل ترس از جدا شدن یا تنها ماندن.
ریشه‌ها و عوامل شکل‌گیری در کودکان
جدایی ناگهانی یا طولانی مدت از والدین: مثل رفتن والدین به سفرهای طولانی، بستری شدن در بیمارستان یا جدایی واقعی والدین.
بی‌توجهی و غفلت عاطفی: وقتی نیازهای عاطفی کودک نادیده گرفته شود یا پاسخ به آن‌ها نامناسب باشد.
تجربه مرگ یا دوری از فرد مهم: از دست دادن یکی از اعضای خانواده یا مراقبان اصلی.
محیط خانواده بی‌ثبات و پرتنش: جایی که کودکان نمی‌توانند به راحتی روی ثبات روابط حساب کنند.
والدین یا مراقبان ناسازگار: کسانی که گاهی محبت دارند و گاهی سرد و دور، باعث سردرگمی کودک می‌شوند.
پیامدهای طرحواره رهاشدگی در کودکان
ایجاد مشکلات عاطفی مثل اضطراب و ترس‌های مزمن
مشکل در برقراری روابط دوستانه و اجتماعی
احتمال بروز مشکلات رفتاری مثل لجبازی یا گریه‌های مکرر
وابستگی زیاد به والدین و مشکل در استقلال‌یابی
پروتکل درمان طرحواره رهاشدگی
۱. تشخیص و آگاهی‌بخشی
شناسایی طرحواره رهاشدگی در جلسه‌های درمانی با پرسش درباره تجربیات کودکی، روابط فعلی و الگوهای تکرارشونده
افزایش آگاهی فرد درباره اینکه ترس از ترک شدن یا رها شدن ریشه در تجربه‌های گذشته دارد و رفتارش تحت تأثیر این طرحواره است
۲. کار شناختی (Cognitive Work)
بررسی و به چالش کشیدن باورهای منفی و غیرمنطقی درباره رها شدن (مثل «همه مرا ترک می‌کنند»، «من ارزش دوست داشتن ندارم»)
آموزش مهارت‌های تفکر نقادانه برای جایگزینی این باورها با باورهای واقع‌بینانه و مثبت‌تر
۳. کار هیجانی (Emotional Work)
استفاده از تکنیک‌های مختلف برای بازسازی احساسات، از جمله:
بازسازی تجربیات کودکی: مرور خاطرات با حمایت درمانگر و بازسازی احساس امنیت از طریق تصویرسازی ذهنی
ابراز هیجان‌ها: کمک به فرد برای ابراز غم، ترس و خشم مرتبط با رها شدن به شکل سالم و سازنده
تکنیک کرسی خالی (Empty Chair): گفتگو با نسخه کودک درون یا فردی که ترک شده برای بیان احساسات
۴. کار رفتاری (Behavioral Work)
تمرین ایجاد روابط سالم و اعتمادبخش در دنیای واقعی
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای مثل مدیریت اضطراب جدایی و تنظیم هیجان
گام به گام افزایش استقلال عاطفی و کاهش وابستگی مفرط به دیگران
تعیین مرزهای سالم در روابط و تمرین گفتن «نه»
۵. تغییر الگوهای ارتباطی
کمک به فرد برای شناسایی الگوهای ناپایدار یا آسیب‌زا در روابط
تمرین ارتباط مؤثر و بیان نیازها و احساسات به شیوه‌ای سالم
آموزش حفظ تعادل بین نزدیکی و استقلال در رابطه
۶. پشتیبانی و تثبیت درمان
پیگیری روند درمان و بازنگری طرحواره‌ها
آموزش استراتژی‌های حفظ پیشرفت و پیشگیری از بازگشت طرحواره
تمرینات خودیاری و مراقبت از خود
نتیجه‌گیری
طرحواره رهاشدگی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی و روابط فرد داشته باشد، اما با آگاهی و تلاش می‌توان این الگوهای مخرب را تغییر داد و روابط سالم‌تر و پایدارتر ساخت. اگر شما یا نزدیکانتان با این ترس دست و پنجه نرم می‌کنید، مراجعه به یک روانشناس متخصص و درمان طرحواره‌ای می‌تواند گام موثری در مسیر بهبود باشد.
